Wstęp

W odniesieniu do projektu ustawy z dnia 26 sierpnia 2021 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w którym przewiduje konwersję postępowania przed sądem powszechnym w postępowanie przed sądem polubownym, zgłoszono już szereg zastrzeżeń[1] oraz rozwiązań, które w praktyce miałyby ułatwić korzystanie z konwersji[2]. Część z tych zastrzeżeń uwzględnia już projekt tej ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku[3] („Projekt”). Dotyczy to:

  1. uregulowania wprost kwestii biegu terminu przedawnienia roszczeń objętych pozwem wszczynającym postępowanie przed sądem powszechnym, po umorzeniu tego postępowania na podstawie art. 1161(1)2 kpc[4];
  1. podwyższenia do ¾ opłaty od pozwu, kwoty którą po umorzeniu postępowania przed sądem pierwszej instancji na podstawie art. 1161(1) § 2 kpc, sąd zwraca powodowi.

Wprowadzone zmiany należy odebrać pozytywnie. W tym kształcie, konwersja postępowania sądowego w postępowanie arbitrażowe wydaje się być coraz bardziej atrakcyjna dla stron.

Na odrębną uwagę zasługuje jednak wpływ umorzenia postępowania w oparciu o art. 1161(1) § 2 kpc na zabezpieczenie roszczenia uprawnionego, udzielone przed wszczęciem postępowania przed sądem powszechnym lub w jego trakcie. Projektowany art. 1161(1) § 2 kpc zdaje się bowiem nie uwzględniać w tym zakresie konsekwencji wynikających z art. 744 kpc.

Podstawa konwersji

Zgodnie z projektowanym art. 1161(1) kpc, sprawę toczącą się przed sądem powszechnym, strony będą mogły poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego aż do prawomocnego rozpoznania tej sprawy przez sąd powszechny.

W tym celu powinny zawrzeć zapis na sąd polubowny dotyczący przedmiotu sprawy i wspólnie wystąpić do sądu powszechnego, przed którym toczy się postępowanie z wnioskiem o jego umorzenie. Wówczas, sąd powszechny co do zasady umorzy to postępowanie[5]. Do wszczęcia postępowania przed sądem polubownym niezbędne będzie zaś wniesienie nowego pozwu lub wezwania na arbitraż[6].

Możliwość skorzystania z konwersji ma dotyczyć również spraw wszczętych przed wejściem Projektu w życie.

Przy obecnym brzmieniu Projektu, w wyniku konwersji postępowania sądowego w postępowanie arbitrażowe to właśnie postępowanie arbitrażowe pozostanie jedynym możliwym forum, na którym powód będzie mógł dochodzić swoich roszczeń.

Upadek zabezpieczenia

Zgodnie z art. 744 § 1 kpc, m.in. w razie prawomocnego[7] umorzenia postępowania toczącego się przed sądem powszechnym udzielone uprzednio zabezpieczenie roszczeń uprawnionego upada z mocy prawa[8]. Zostaje przez to „[p]ozbawione skutków prawnych jaki się z nim wiążą”[9]. W tym przypadku upadek zabezpieczenia jest nieodwracalny[10].

Projekt nie przewiduje zmiany art. 744 kpc a art. 1161(1) kpc nie zmienia skutku umorzenia postępowania przewidzianego w art. 744 kpc. Zgodnie z obecnym brzmieniem tych przepisów, w razie umorzenia postępowania przed sądem powszechnym na podstawie art. 1161(1) § 2 kpc, udzielone wcześniej przez sąd powszechny zabezpieczenie roszczeń uprawnionego upadnie zatem z mocy prawa.

Czy konieczna jest kolejna zmiana Projektu?

Jednym z zasadniczych celów wprowadzenia na podstawie art. 1161(1) kpc możliwości konwersji postępowania sądowego w postępowanie przed sądem polubownym jest „[z]achęcenie stron do rozstrzygnięcia sporu na drodze polubownej”[11]. Upadek zabezpieczenia na podstawie art. 744 kpc w razie umorzenia postępowania na podstawie art. 1161(1) § 2 kpc wydaje się być zaś dla uprawnionego mało atrakcyjnym argumentem przemawiającym za skorzystaniem z konwersji. Nierzadkie są bowiem przypadki, w których wyłączenie wcześniejsze zabezpieczenie roszczeń uprawnionego, daje mu realnie szansę na odzyskanie swoich wierzytelności po wygraniu sprawy.

Konieczna wydaje się zatem kolejna zmiana Projektu, która wprost wyłączyłaby upadek udzielonego zabezpieczenia, w przypadku umorzenia postępowania na podstawie art. 1161(1) § 2 kpc.

W przeciwnym przypadku jako obronę przez upadkiem zabezpieczenia, uprawnionemu pozostanie powoływanie się na argumentację przedstawioną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia 2010 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 2/10. W szczególności na ratio legis Projektu[12]. W tej sprawie Sąd Najwyższy uznał bowiem, że nie każdy przypadek umorzenia postępowania skutkuje upadkiem zabezpieczenia na podstawie art. 744 kpc. Co prawda, art. 182(1) § 1 kpc, którego dotyczy ten wyrok został uchylony. Przyjmuje się jednak, że zawarte w nim wnioski pozostają aktualne. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby zastosować ją i w takich przypadkach. W każdym przypadku ta kwestia będzie jednak podlegała ocenie sądu[13].

Autor

Konrad Gortad – Adwokat | Senior Associate

[1] Por. https://sakig.pl/aktualnosci/lista/czy-w-kpc-pojawi-sie-konwersja; K. Gortad, Konwersja postępowania przed sądem polubownym w postępowanie przed sądem powszechnym. Kilka uwag do projektu ustawy z 26.8.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, ADR – Arbitraż i Mediacja 3/2022.

[2] K. Paczuska-Tokarska, A. Tujakowska, Konwersja postępowania sądowego na postępowanie arbitrażowe – protokół konwersji, PPH 1/2023.

[3] Pierwotny Projekt jest dostępny pod adresem https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12350804/katalog/12812717#12812717. Treść Projektu jest z kolei dostępna pod tym adresem – http://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/2650_u.htm

[4] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr. 43, poz. 296 ze zm.).

[5] Wyjątkiem będzie przypadek, w którym z treści zapisu na sąd polubowny i okoliczności sprawy będzie wynikało, że umorzenie postępowania będzie sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzałoby do obejścia prawa albo zapis na sąd polubowny jest nieważny lub bezskuteczny.

[6] Por. art. 1186 kpc.

[7] Por. I. Gil, komentarz do art. 744 kodeksu postępowania cywilnego [w:] E. Marszałkowska – Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, System Informacji Prawnej Legalis 2023.

[8] Por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 roku, sygn. akt III CZP 2/10.

[9] K. Flaga – Gieruszyńska, komentarz do art. 744 kodeksu postępowania cywilnego [w:] A. Zieliński (red.) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, System Informacji Prawnej Legalis 2022.

[10] Por. F. Zedler, Upadek zabezpieczenia [w:] J. Gudowski (red.) K. Weitz (red.), Aurea praxis aurea theoria. Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego. Tom I, Wydawnictwo Lexis Nexis.

[11] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12350804/katalog/12812717#12812717, str. 87.

[12] Jednym z zasadniczych celów wprowadzenia art. 11611 kpc jest „[z]achęcenie stron do rozstrzygnięcia sporu na drodze polubownej”[12]. Podobnie zatem jak w przypadku uchylonego art. 1821 § 1 kpc, ma ono na celu nie „[t]yle zakończenie postępowania ze względu na niemożliwość realizacji roszczenia w ogóle, ile umożliwienie powodowi skorzystania z innego – właściwego w takim wypadku – sposobu uzyskania zaspokojenia” (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 roku, sygn. akt III CZP 2/10).

[13] T. Ereciński, komentarz do art. 744 kodeksu postępowania cywilnego, [w:] T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, System Informacji Prawnej LEX 2016.