Nieuchronnie nadchodzi dzień, w którym sądy powszechne jeszcze przed posiedzeniem przygotowawczym lub pierwszą rozprawą będą zobowiązane kierować do mediacji strony sporów budowlanych. Dnia 25 lipca 2025 roku Senat RP przyjął bowiem rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (druk 1304)[1].

To rozwiązanie, o którym pisaliśmy już nieco w ramach cyklu Firma w urzędzie – spory budowlane publikowanego na łamach Rzeczpospolitej, ma przede wszystkim odpowiedzieć na problem przewlekłości postepowań sądowych w skomplikowanych sporach budowlanych. Celem jest również lepsze wykorzystanie potencjału mediacji jako skutecznego narzędzia do rozwiązywania tego typu sporów.

Obowiązkowa mediacja w sporach budowlanych  – dodatkowe komplikacje czy uporządkowanie systemu?

W poniższych tabelach zestawiliśmy najistotniejsze propozycje zmian w zakresie mediacji, na które warto się przygotować już teraz.

Podstawa prawna Treść przepisu Komentarz
art. 4583a § 1 kpc W sprawach, o których mowa w art. 4582 § 1 pkt 5 kpc, sąd przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę albo posiedzenie przygotowawcze kieruje strony do mediacji. Artykuł wprowadza obowiązkowe skierowanie do mediacji w sprawach budowlanych przed pierwszym posiedzeniem sądowym[2]. Przepis ten stanowi kluczowy element reformy – ma skrócić czas rozwiązywania skomplikowanych sporów budowlanych i lepiej wykorzystać potencjał mediacji.
Praktyczne korzyści Potencjalne wyzwania
  • szansa na szybsze odzyskanie należności
  • obowiązkowy charakter mediacji może prowadzić do „pozornych” mediacji, w których co najmniej jedna strona uczestniczy bez rzeczywistej chęci ugody
  • dodatkowy etap może wydłużyć postępowanie w sprawach, gdzie mediacja jest „z góry” skazana na niepowodzenie
  • ryzyko niewykorzystania potencjału niestandardowych rozwiązań mediacyjnych bez specjalistycznej wiedzy
Podstawa prawna Treść przepisu Komentarz
art. 1838 § 2 kpc Mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona sprzeciwi się jej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia kierującego strony do mediacji, chyba że przed wydaniem postanowienia wyraziła zgodę na prowadzenie mediacji. Aktualnie wymagane jest złożenie przez stronę aktywnej zgody na mediację. Proponowana nowelizacja uwzględnia konieczność złożenia przez stronę sprzeciwu wobec mediacji. Taki sprzeciw będzie można zgłosić tylko w przypadkach, w których strona wcześniej nie wyraziła zgody na prowadzenie mediacji, w tym w formie wniosku o skierowanie stron do mediacji.

Nowelizacja artykułu ma na celu zwiększenie liczby prowadzonych mediacji ze skierowania sądu. Zgodnie z uzasadnieniem projektu nowelizacji, brak stanowiska strony w terminie tygodnia nie będzie traktowany jako sprzeciw przeciwko prowadzeniu mediacji, lecz jako dorozumiana zgoda[3].
Praktyczne korzyści Potencjalne wyzwania
  • większa liczba mediacji oznacza częstsze możliwości szybkiego rozwiązania sporów bez kosztownego procesu
  • bierność drugiej strony postępowania nie blokuje mediacji – eliminacja taktyki „przeciągania” sprawy
  • wcześniejsza zgoda na mediację chroni przed późniejszym sprzeciwem
  • presja na szybkie podejmowanie decyzji strategicznych (konieczność wniesienia sprzeciwu w terminie tygodnia)
Podstawa prawna Treść przepisu Komentarz
art. 4583a § 3 kpc Po skierowaniu stron do mediacji sąd podejmuje czynności służące do przygotowania posiedzenia przygotowawczego lub rozprawy. Równoległe prowadzenie przez sąd czynności przygotowawczych do rozprawy podczas mediacji ma zapewnić płynność postępowania i wyeliminować dodatkowe opóźnienia w przypadku niepowodzenia mediacji. Rozwiązanie to jest nastawione na zwiększenie efektywności całego procesu przez optymalne wykorzystanie czasu. Obecnie czas oczekiwania na wyznaczenie terminu pierwszej rozprawy po nieskutecznym mediowaniu jest najczęściej długi. Rozwiązanie to niesie jednak ze sobą pewien paradoks – gdy mediacja zakończy się sukcesem, praca sędziego włożona w przygotowanie do rozprawy okaże się niewykorzystana.
Praktyczne korzyści Potencjalne wyzwania
  • eliminacja dodatkowych opóźnień po nieudanej mediacji – sąd jest już przygotowany do rozprawy
  • presja czasowa motywująca strony do konstruktywnych negocjacji w mediacji
  • ryzyko błędnej oceny momentu na ustępstwa bez znajomości praktyki sporów budowlanych
  • konieczność dysponowania specjalistyczną wiedzą do równoczesnego prowadzenia mediacji i przygotowań do postępowania sądowego
  • ryzyko błędów strategicznych bez doświadczenia w specyfice sporów budowlanych
Podstawa prawna Treść przepisu Komentarz
art. 18312 § 22 kpc Protokół lub ugoda w postaci elektronicznej mogą zostać podpisane kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Możliwość podpisywania protokołu z mediacji oraz ugody mediacyjnej kwalifikowanym podpisem elektronicznym stanowi element szerszego procesu cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości. Wyeliminowanie konieczności przesyłania między uczestnikami postępowania mediacyjnego dokumentacji w formie papierowej ma usprawnić proces mediacji, szczególnie prowadzonej w trybie zdalnym.
Praktyczne korzyści Potencjalne wyzwania
  • przyspieszenie finalizacji ugód mediacyjnych
  • redukcja kosztów logistycznych związanych z podpisywaniem dokumentów
  • możliwość zawierania ugód z kontrahentami z różnych lokalizacji bez ograniczeń geograficznych
  • konieczność inwestycji przedsiębiorców w infrastrukturę IT i szkolenia zespołu w zakresie podpisów elektronicznych
  • potrzeba weryfikacji tożsamości i uprawnień osób podpisujących w środowisku cyfrowym
  • ryzyko problemów technicznych mogących opóźnić finalizację ugody

Dodatkowa zachęta do mediowania – nowe zwolnienie z kosztów sądowych

Projektowane zmiany wprowadzają również dodatkową zachętę finansową do korzystania z mediacji. Zgodnie z projektowanym art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. ab ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych[4], sąd z urzędu zwróci trzy czwarte opłaty sądowej uiszczonej od wniesionej apelacji, jeżeli w toku postępowania przed sądem drugiej instancji strony zawrą ugodę przed mediatorem. Obecnie, ustawa przewiduje zwrot połowy opłaty od apelacji w przypadku zawarcia ugody sądowej[5].

Rozwiązanie to wpisuje się w szerszą filozofię ustawodawcy, który konsekwentnie promuje mediację jako efektywną alternatywę dla kosztownego i czasochłonnego postępowania sądowego.

Kiedy obowiązkowa mediacja w sporach budowlanych stanie się rzeczywistością?

Zgodnie z projektem, nowe uregulowania dotyczące art.1838 § 2 kpc, art. 18312 § 22 kpc mają wejść w życie 14 dni po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Z kolei uregulowania modyfikujące postępowanie mediacyjne w sprawach budowlanych (art. 4583a § 1 i § 3 kpc) mają wejść w życie 6 miesięcy po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Aktualnie projekt ustawy czeka na rozpatrzenie poprawek Senatu przez Sejm.

Kontakt:

Konrad Gortad – adwokat, Counsel w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespole Infrastruktury

Kinga Kosz – Associate w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespole Infrastruktury

[1] Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, druk nr 1304

[2] Zgodnie z art. 4583a § 2 kpc „przepisu § 1 nie stosuje się do spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu upominawczym, w elektronicznym postępowaniu upominawczym albo w postępowaniu nakazowym. W przypadku gdy po wydaniu nakazu zapłaty wniesiono sprzeciw w postępowaniu upominawczym albo zarzuty w postępowaniu nakazowym, sąd przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę albo posiedzeniem przygotowawczym kieruje strony do mediacji”

[3] Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, druk nr 1304

[4] Dz. U. z 2024 r. poz. 959 i 1237 oraz z 2025 r. poz. 769

[5] Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt. 2 lit. ab ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych „[S]ąd z urzędu zwraca stronie połowę uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej”