Kary umowne i niektóre strategie ich miarkowania. Jak prawnik może pomóc w skutecznym zmiarkowaniu kar? | Newsletter JDP

Instytucja miarkowania kary umownej ukonstytuowana w art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego jest przejawem tzw. prawa sędziowskiego, które daje Sądowi szeroki zakres uznania czy i w jakim zakresie żądanie miarkowania kary umownej zasługuje na uwzględnienie[1].

Miarkowanie następuje na wniosek dłużnika, który powinien wskazać na jakiej przesłance opiera swoje żądanie[2] (wykonanie zobowiązania w znacznej części, rażące wygórowanie kary) oraz uzasadnić jej spełnienie[3]. Nierzadko wnioskujący podają również proponowany sposób miarkowania kary, opierający się na mniej lub bardziej zobiektywizowanych kryteriach.

Analiza praktyki orzeczniczej pozwala zaobserwować, że Sądy uwzględniając wniosek dłużnika i biorąc pod uwagę przesłanki opisane powyżej, dokonują redukcji kary w ujęciu procentowym (np. o 50%, 25%), nie zawsze uzasadniając szerzej przyjętą wysokość tejże redukcji.

Nieszablonowe sposoby miarkowania kary umownej

Zdarzają się jednak przypadki, gdy Sąd, najczęściej opierając się na sposobie zaproponowanym przez dłużnika, dokonuje miarkowania kary umownej w sposób bardziej niekonwencjonalny i odnoszący się do wyliczeń opartych na bardziej szczegółowych kryteriach.

Poniżej przedstawiamy ciekawe rozstrzygnięcia, prezentujące różne podejścia Sądów do ustalenia stopnia miarkowania kary umownej. To tylko niektóre przykłady z naszej bogatej bazy.

1 Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku[4], który dotyczył roszczenia o zapłatę kary umownej z tytułu odstąpienia powoda (wykonawcy) od umowy o roboty budowlane z przyczyn zależnych wyłącznie od pozwanego (zamawiającego), naliczonej pierwotnie w wysokości 20% wartości kontraktu, uznał za zasadne miarkowanie kary umownej w oparciu o wartość robót wykonanych przez wykonawcę. Kara została zmiarkowana o 85%:

„Porównując ustalony w umowie termin wykonywania prac przez powódkę (…) z faktycznym terminem realizowania umowy (…), należy stwierdzić, że umowa była realizowana przez okres wynoszący 63% przewidzianego czasu jej wykonywania. Z kolei porównanie wartości prac wykonanych w tym czasie przez powódkę (36.227,25 zł k. 62) z wartością prac ustaloną w umowie (1.185.000 złotych, k.29), nasuwa wniosek, że wartość wykonanych przez powódkę prac wynosiła 3%. Innymi słowy, w okresie 63% czasu przewidzianego na wykonanie umowy powódka wykonała prace o wartości 3%. Okoliczność ta dowodzi zaistnienia dysproporcji pomiędzy ustalonym w umowie zakresem prac, a zakresem prac faktycznie zrealizowanych przez powódkę, przy uwzględnieniu faktycznego czasu wykonywania umowy. Jakkolwiek nie można wykluczyć, że w pozostałym do zakończenia umowy okresie 40 dni, stanowiącym 37% czasu trwania umowy, powódka zamierzała zrealizować prace o wartości 97% łącznej ich wartości, to jednak przytoczone wyżej liczby i wartości, a przede wszystkim dowody zaoferowane przez powódkę nie dają podstawy do takiego wniosku. To z kolei uzasadnia ocenę, że kara umowna zastrzeżona w wysokości 20% łącznej wartości wynagrodzenia netto, czyli 237.000 złotych jest w okolicznościach niniejszej sprawy rażąco wygórowana i winna zostać miarkowana przy uwzględnieniu zakresu prac faktycznie wykonanych przez powódkę. Nie można bowiem uznać za adekwatną kary umownej w pełnej wysokości w sytuacji zrealizowania przez powódkę przewidzianych umową robót w znikomym zakresie, wynoszącym zaledwie 3% ich wartości.”

Ponadto Sąd, miarkując karę umowną wskazał m.in. na fakt, że ze względu na niski poziom zaawansowania robót, powódka zaniechała zakupu dużej części materiałów, co miało wyraźny wpływ na wysokość jej potencjalnej szkody.

2Na gruncie sprawy będącej przedmiotem rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Warszawie[5], pozwany naliczył powodowi kary umowne za 11 dni opóźnienia w wykonaniu sieci wodno – kanalizacyjnej oraz 6 dni opóźnienia w wykonaniu muru oporowego w łącznej wysokości 307.798,84 złotych (0,5% łącznej sumy wynagrodzenia brutto za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia, licząc od upływu umownych terminów). Sąd Okręgowy w przedmiotowej sprawie uznał za zasadne miarkowanie kary umownej w odniesieniu nie do wartości całości wynagrodzenia, a do wartości samych prac wykonanych z opóźnieniem, i w konsekwencji Sąd zmiarkował karę o 86%:

„Nadto kara umowna łącznie za 17 dni opóźnienia została naliczona w kwocie 307 798, 84 złotych (a więc ponad 18 000 złotych za dzień), co pozwala uznać ją za rażąco wygórowaną. Wprawdzie w kontekście całego zadania powoda o wartości ponad 5 000 000 złotych kwota 307 798,84 złotych nie jawi się jako wygórowana, jednak jeśli zważyć, że została naliczona tylko za 17 dni, to ta jej nadmierna wysokość jest oczywista.”

Pomimo niewysokiej wartości procentowej kary, za miarkowaniem w tym wypadku przemawiało niewielkie opóźnienie powoda, co Sąd wziął pod uwagę przy orzekaniu.

3 W orzecznictwie istnieją również przypadki, gdzie jako przesłankę miarkowania przyjęto kryterium porównania z  wynagrodzeniem, które przypadałoby stronie z tytułu prawidłowego wykonywania umowy. Sytuacja taka miała miejsce w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie[6], w której Sąd zredukował karę w oparciu o stosunek wynagrodzenia pozwanego do wartości zaakceptowanej kwoty kontraktowej. Finalnie Sąd zmiarkował karę o 84%:

„Sąd odwoławczy wziął pod uwagę, że zgodnie z § 2 aneksu nr 1 do umowy konsorcjum (k. 78) maksymalne wynagrodzenie pozwanego z tytułu zawartego z powódką kontraktu miało wynieść 6 000 000 zł netto. Stanowi to ok. 16% zatwierdzonej kwoty kontraktowej, która netto wynosiła 37 302 306,06 zł (45 881 836,45 zł brutto – 8 579 530,39 zł VAT zgodnie z aneksem nr 1 do kontraktu nr TS-I02/2011 z dnia 5 listopada 2011 r., k. 66). Kara umowna (zgodnie z klauzulą 15.4.c warunków szczególnych kontraktu, k. 59 oraz załącznikiem nr 1 do formularza oferty dla zamówienia, k. 1469) wynosiła 25% zatwierdzonej kwoty kontraktowej, czyli 11 470 459,11 zł; 16% z tej ostatniej kwoty wynosi po zaokrągleniu 1 835 274 zł.”

Przyjęto zatem, że skoro wynagrodzenie pozwanego wynosi w stosunku do całości zatwierdzonej kwoty kontraktowej wynosi 16%, to również do takiej wysokości należy zredukować naliczoną mu karę umowną.

4 Sąd Okręgowy w Poznaniu[7] dokonał natomiast nietypowego miarkowania kary umownej z umowy dostawy, która pierwotnie została naliczona w wysokości 0,5% wartości wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki w oddaniu przedmiotu umowy (samochodów specjalistycznych), tj. w łącznej wysokości 485.253,45 zł.

Jako punkt odniesienia Sąd obrał w tym wypadku wysokość kary umownej za odstąpienie od umowy, która wynosiła 20% wynagrodzenia umownego (196.062 zł). W realiach sprawy Sąd uznał za uzasadnione miarkowanie o kwotę różnicy naliczonej kary umownej naliczonej w wysokości 485.253,45 zł i kary umownej za odstąpienie od umowy w wysokości 196.062 zł, opierając swoją decyzję z jednej strony tym, że kara umowna w znaczący sposób przenosiła marżę powoda z tytułu wykonania zamówienia (na co zwracał uwagę sam powód we wniosku o miarkowanie), z drugiej jednak strony uwzględniając znaczne przekroczenie przez niego terminu wykonania umowy (99 dni).

Finalnie zatem kara umowna została zmiarkowana z 485.253,45 zł do 289.191,45 zł, tj. o ponad 40%.

5 W sprawie rozpoznawanej przez Sąd Apelacyjny w Lublinie[8], która dotyczyła umowy dostawy produktów leczniczych, strony zastrzegły karę umowną  przypadku niedostarczenia zamówienia w całości lub w części w wysokości 10% całkowitej wartości brutto produktu określonej w umowie (łącznie naliczono karę w wysokości 157.291,20 zł). Miarkując karę umowną Sąd wskazał na szereg czynników, m.in. stosunek wysokości kary do wartości niedostarczonych leków (154%) czy wartość niezrealizowanych zamówień, a ostatecznie dokonał redukcji kar o kwotę 19.403,20 zł wynikającą z przemnożenia sumy wartości samych niedostarczonych zamówień x 10% (tj. łącznie o ok. 12%).

Sąd przychylił się tym samym do proponowanego przez dłużnika sposobu miarkowania nałożonej na niego kary.

Kryteria uwzględniane przez Sąd

Przytoczone przykłady wskazują na to, że Sądy poza samą uznaniowością, chętnie opierają się również na zobiektywizowanych kryteriach np. wartości prac wykonanych z opóźnieniem, wysokości innych kar umownych przewidzianych w kontrakcie, stosunku kary umownej do marży dłużnika z tytułu wykonania umowy czy też wartości niezrealizowanych zamówień w przypadku np. umowy dostawy. Niejednokrotnie przedstawiane przez dłużnika propozycje miarkowania kar umownych są także uwzględniane przez Sąd.

Wnioski

Z tego względu bardzo istotne jest staranne formułowanie treści wniosku o miarkowanie kary umownej, przy odniesieniu do precyzyjnych i wymiernych kryteriów istotnych dla realizacji danej umowy. Dlatego też należy dokonać szczegółowej analizy danej sprawy i dopasować orzecznictwo optymalnie pasujące do konkretnego stanu faktycznego.

W tym zakresie duże wsparcie mogą zaoferować doświadczone prawniczki i prawnicy procesowi. Jak obrazują powołane powyżej orzeczenia, może to przynieść efekt w postaci znacznej redukcji naliczonej kary umownej.

Jeżeli Państwa spółka broni się przed roszczeniem z tytułu kary umownej lub jest już w sporze sądowym dotyczącym takiego roszczenia, to nasi eksperci chętnie omówią możliwe rozwiązania.

Zespół Postępowań Sądowych i Arbitrażowych JDP posiada duże doświadczenie w tego typu postępowaniach sądowych.

Kontakt:

Wojciech Bazan – adwokat | Partner w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych

Justyna Solarska – adwokatka | Senior Associate w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych