Obecnie częstą praktyką jest, że władze spółek objęte są ubezpieczeniem typu D&O. Wpływa to na zwiększenie swobody pełnienia kluczowych funkcji w ich organach. Korzyści z zawarcia tego typu ubezpieczenia płyną także dla spółki.
1. Czym jest ubezpieczenie D&O i przed czym chroni?
Ubezpieczenie D&O, potocznie nazywane jest również m.in. OC władz spółki, czy OC zarządu. Jego celem jest zabezpieczenie interesów majątkowych nie tylko członka zarządu, ale także samej spółki, w przypadku wyrządzenia jej przez członka zarządu szkody majątkowej powstałej przy wykonywaniu przez niego obowiązków służbowych. Członek zarządu będzie odpowiadał wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy (art. 293 § 1 k.s.h i 483 § 1 k.s.h.). Takim nieprawidłowym działaniem może być przykładowo nieterminowe złożenie wniosku o upadłość (art. 299 k.s.h.), czy też narażenie spółki na znaczną szkodę majątkową (art. 296 § 1a k.k.).
Źródeł odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych można poszukiwać nie tylko wśród przepisów Kodeksu spółek handlowych, lecz również Kodeksu cywilnego, Kodeksu pracy, Ordynacji podatkowej, jak również Prawa upadłościowego i naprawczego, a także w aktach prawa wewnętrznego spółki tj. statucie czy umowie spółki.
2. O czym należy pamiętać, aby skorzystać z ubezpieczenia D&O?
Z punktu widzenia interesów poszkodowanej spółki korzystniejsze jest egzekwowanie kwoty poniesionej szkody bezpośrednio od ubezpieczyciela, bowiem daje on gwarancję wypłacalności. Aby jednak skutecznie uzyskać środki od ubezpieczyciela należy pamiętać o szeregu przesłanek formalnych, określonych zarówno w przepisach prawa jak i samej umowie ubezpieczenia (wraz z OWU).
Po pierwsze, należy pamiętać o obowiązku zgłoszenia szkody (zgłoszenie przez poszkodowanego roszczenia o zapłatę lub wystąpienie z powództwem) w określonym w umowie lub OWU terminie. Niedochowanie tego terminu nie wyłącza odpowiedzialności ubezpieczyciela, jednak może spowodować zmniejszenie świadczenia (art. 818 § 3 k.c.).
Po drugie, należy zwrócić uwagę na przypadki wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Najczęściej ubezpieczyciel nie odpowiada np. za szkodę powstałą na skutek przestępstwa, rozszerzenia odpowiedzialności cywilnej w stosunku do zakresu wynikającego z przepisów prawa, kar lub grzywien skarbowych lub kar lub grzywien, których ubezpieczenie naruszałoby obowiązujący porządek prawny.
3. Co zrobić, gdy spółka zgubiła polisę?
Zdarzają się sytuacje, że to spółka jest ubezpieczającym, jednak zgubiony zostanie dokument polisy. Co wtedy zrobić? Jeżeli spółka posiada wiedzę, co do danych ubezpieczyciela, może ona np. wystąpić do niego z wnioskiem o wydanie kopii zawartej umowy oraz OWU. Natomiast jeśli w wyniku zmian kadrowych spółki nie posiada ona danych ubezpieczyciela spółka może np. zwrócić się do swojego działu księgowego, aby ten odszukał potwierdzenia przelewów składki ubezpieczeniowej, na której widnieć powinien numer polisy oraz dane podmiotu, do którego przelew ten był kierowany.
4. Co, gdy ubezpieczyciel odmawia wypłaty ubezpieczenia?
Praktyka ubiegania się o wypłatę ubezpieczeń niejednokrotnie dowodzi, że ubezpieczyciele podejmują niestety wszelkie działania, by od swego świadczenia się zwolnić. I choć wtedy spółka może pozwać ubezpieczyciela, to jednak należy przestrzec, że argumenty ubezpieczyciela bywają podzielane przez sądy. Warto zwrócić uwagę np. na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 października 2017 r., sygn. akt V ACa 38/17, gdzie za okoliczności wyłączające odpowiedzialność ubezpieczyciela uznano fakt, że zdarzenie powodujące szkodę wydarzyło się przed zawarciem umowy ubezpieczeniowej, a powód w chwili jej zawarcia o tym wiedział, lecz faktu tego nie ujawnił.
Odmowa zapłaty ubezpieczenia okazała się także uzasadniona gdy zgłoszenie roszczenia powodowi (ubezpieczonemu) miało miejsce już po upływie wskazanego w umowie ubezpieczenia terminu zgłoszenia roszczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 maja 2020 r., sygn. akt I ACa 895/19). Dlatego bardzo ważna jest wcześniejsza analiza warunków ubezpieczenia oraz wszystkich kwestii formalnych z nim związanych (np. procedury zgłaszania szkody, definicji pojęcia szkody).
Nie zawsze jednak działania i argumenty ubezpieczycieli pozostają skuteczne. Orzecznictwo zna przykłady wygranych spraw przeciwko ubezpieczycielom, które dotyczyły ubezpieczeń typu D&O. Takim przykładem jest np. sprawa rozpoznawana przez Sąd Okręgowy w Katowicach (sygn. akt XIII GC 522/18), gdzie jako powód występowała spółka. Pozwany ubezpieczyciel twierdził, że zachowanie członka zarządu (który został pozwany razem z ubezpieczycielem) polegające na dokonaniu przelewów pozacesyjnych nie było bezprawne w świetle przepisów prawa oraz aktów prawa wewnętrznego spółki, a co się z tym wiąże ubezpieczyciel nie był zobowiązany do wypłaty ubezpieczenia. Sąd nie zgodził się z takim twierdzeniem i wskazał, że przedmiotowe działanie członka zarządu jest objęte ochroną ubezpieczeniową, ponieważ stanowiło ono naruszenie nie tylko przepisów prawa (np. art. 512 k.c.), ale również postanowienia statutu spółki. W sprawie tej sąd doszedł również do przekonania, że prezes ponosi winę nieumyślną w stopniu rażącego niedbalstwa i choć co do zasady w świetle art. 827 k.c. ubezpieczyciel jest wówczas wolny od odpowiedzialności, to tutaj sytuacja taka nie zachodziła, ponieważ strony umownie rozszerzyły zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela na tego typu postać winy. Tym samym sąd uznał, że ubezpieczyciel i członek zarządu są zobowiązani do zapłaty zasądzonych kwot.
To pokazuje, że odmowa wypłaty z ubezpieczenia D&O wcale nie musi być ostatnim krokiem spółki w dochodzeniu roszczeń od ubezpieczyciela i warto jest dokładnie przeanalizować swoją sytuację pod kątem szans na uzyskanie wyroku sądowego przeciwko ubezpieczycielowi (szczególnie wobec jego statusu dłużnika wypłacalnego). Analiza orzecznictwa pokazuje bowiem, że spółki przy odpowiednim przygotowaniu mają szansę w sporach z ubezpieczycielami.
5. Jakie przesłanki należy wykazać w pozwie przeciwko ubezpieczycielowi? 
Jakie kroki prawne powinna więc podjąć poszkodowana spółka? Przede wszystkim może ona pozwać członka organu, ubezpieczyciela lub łącznie oba te podmioty. W pozwie należy wykazać m.in.:
- jeśli pozywamy ubezpieczyciela – zawarcie umowy ubezpieczenia,
- zawinione działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub umową spółki,
- szkodę (rzeczywistą, jak i utracone korzyści np. zysk – por. wyr. SA w
- Szczecinie z dnia 19.11.2020 r., sygn. akt I AGa 67/20),
- oraz związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem a szkodą.
Zwrócić jednak należy uwagę, że art. 293 § 1 k.s.h i art. 483 § 1 k.s.h. przewidują domniemanie winy członka organu, co oznacza, że to sprawca, aby uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać, że nie ponosi winy za powstałą szkodę (wyr. SA w Katowicach z dnia 26.09.2022 r., sygn. akt V AGa 407/22).
Jeżeli pozwano wyłącznie członka organu spółki jako sprawcę szkody, może on (a niekiedy nawet musi) podjąć określone działania prawne, aby ubezpieczyciel wstąpił do procesu.
Jeżeli masz jakieś pytania lub wątpliwości związane z dochodzeniem roszczeń z ubezpieczenia D&O lub ochroną przed roszczeniami z zaangażowaniem ubezpieczyciela, to zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami adw. Kingą Zagrajek oraz adw. Wojciechem Bazanem.
Kontakt:
Wojciech Bazan – adwokat | Partner, Zespół Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespół Infrastruktury i Budownictwa
wojciech.bazan@jdp-law.pl
Kinga Zagrajek – adwokat | Associate, Zespół Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespół Infrastruktury i Budownictwa
kinga.zagrajek@jdp-law.pl